ΠΕΡΙ ΠΑΡΕΛΑΣΕΩΝ ΤΟ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ, ΠΡΟΣΧΩΜΕΝ - ΆΡΘΡΟ ΤΟΥ 2007

Περί παρελάσεων το ανάγνωσμα, πρόσχωμεν - Άρθρο του 2007

Του Γιώργου Συνεφάκη, Προέδρου του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’

Σχετικά με το ζήτημα των παρελάσεων, που κάθε παραμονή εθνικών επετείων αναφύεται τηλεοπτικώς, απλώς παραθέτω το σχετικό άρθρο μου που δημοσιεύτηκε στον 'Λόγο του Συλλόγου', την διμηνιαία εφημερίδα του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’- τεύχος 8/2007. Νομίζω τα λέει όλα.

Ο αρχισυντάκτης μας, παρακολουθεί στην τηλεόραση με μεγάλη προσοχή -χαμογελώντας ειρωνικά πολλές φορές- τις έντονες συζητήσεις περί της αναγκαιότητας ή μη των παρελάσεων στις εθνικές επετείους. Τα δύο αρραγή μέτωπα, οι παρελασιολάγνοι και οι παρελασιομάχοι, συγκρούονται ανελέητα, καταθέτοντας εκπληκτικά δεκάλεπτα τηλε-εθνικοφροσύνης ή τηλε-εθνικομειοδοσίας κατά το πώς είθισται, δημιουργώντας όπως πάντα μία θαυμάσια ατμόσφαιρα και αυξάνοντας την τηλεθέαση, προς τέρψιν των δήθεν κοπτομένων εθνικώς τηλεπαρουσιαστών.

Ο Ουμπέρτο ΄Εκο, ο διάσημος συγγραφέας και φιλόσοφος της εποχής μας, σε ένα κείμενο του 1970, λέει ότι : Οι στρατιωτικές παρελάσεις είναι ένα ψέμα δημόσια εκτεθειμένο που εμφανίζεται με το προσωπείο της πομπώδους δύναμης της αλήθειας. Είναι ένα από τα ψέματα θεμέλια του έθνους-κράτους. Η στρατιωτική παρέλαση δεν είναι μία φιέστα, γιατί αν ήταν τέτοια θα κάναμε γλέντια και γιορτές, δεν θα δείχναμε όπλα. Τα όπλα ένα κράτος δεν τα δείχνει στον εχθρό του. Όλη αυτή η επίδειξη, έχει να κάνει με τη δομή του έθνους-κράτους όπως αναπτύχθηκε στην πολεμική δημοκρατία και στον πολεμικό φασισμό της δεκαετίας του ΄30’ και αφορά μία θεώρηση του εξουσιαστικού πολιτικού λόγου εκείνης της εποχής, μέρος του οποίου είναι και η απαρχή των μαθητικών παρελάσεων.

Η γνώμη του αρχισυντάκτη μας εμφανίζει κάποιες ελαφρές αποκλίσεις από αυτή τη γενική θεώρηση του Έκο, την οποία και κατ’ ουσία ασπάζεται. Οι παρελάσεις (κυρίως οι στρατιωτικές) είναι μία απολύτως ελεγχόμενη εικονική πραγματικότητα. Αν κάποιος φωτογραφίσει ένα άρμα μάχης μέσα σε ένα στρατόπεδό, θα συλληφθεί ως κατάσκοπος, ενώ το ίδιο άρμα τον παροτρύνουν στην παρέλαση να το φωτογραφίσει και να νοιώσει εθνικά υπερήφανος και ασφαλής. Ωστόσο, όπως κάθε θεσμός, έτσι και η παρέλαση, είτε καταξιώνεται κοινωνικά, είτε συνεχίζεται απλώς από συνήθεια ή βαριεστημένα κεκτημένη ταχύτητα, είτε αυτοκαταργείται ως αναχρονιστικό έθιμο από την ίδια τη ζωή. Οι μαθητικές παρελάσεις επεβλήθησαν στην Ελλάδα το 1936 επί μεταξικής δικτατορίας, ως δήθεν δείγμα σφρίγους του γένους και των τέκνων του, εμφυσώντας μία μιλιταριστική νοοτροπία από πολύ νωρίς στις νέες τρυφερές γενιές και ψυχές. Εξελίχθηκαν αργότερα σε ένα μείγμα εικονικής αξιοκρατίας, όπου σημαιοφόρος και παραστάτες ήταν αναπόφευκτα οι καλύτεροι μαθητές των τάξεων, ανεξαρτήτως σωματικών προσόντων (για να τηρούνται και τα προσχήματα), ενώ το άγημα το αποτελούσαν πάντα οι ψηλοί και οι θεωρούμενοι λεβεντόκορμοι, σε αντίθεση με τους μη ‘παρελάσιμους’ κοντούς και χοντρούς, συνήθως τους λεγομένους διαβαστερούς ή σπασίκλες, τους οποίους ο εκάστοτε γυμναστής τούς εξαφάνιζε προσωρινά επί 3ήμερον.

Ο γράφων πάντως, θυμάται με ειρωνική τρυφερότητα την ‘τραυματική εμπειρία’ της αποκαθήλωσής του ως παραστάτη της 5ης Γυμνασίου (επί χούντας αυτά), διότι η τότε κυρία Νομάρχου ήθελε να δει τον κανακάρη της να παρελαύνει πάση θυσία και ανεξαρτήτως επιδόσεων στα μαθήματα, πράγμα που επέτυχε ως διά μαγείας με μία απλή διαταγή στρατιωτικού διοικητή, προς δόξαν της αξιοκρατίας του καθεστώτος και χωρίς η άσπλαχνη να υπολογίσει την τρυφερή ψυχούλα του αποκλεισθέντος και τις ανεπούλωτες ακόμη και σήμερα φοβερές πληγές που υπέστη.

Από τότε τα πράγματα βελτιώθηκαν φαινομενικά (επιτρέπεται π.χ. εδώ και κάποια χρόνια η συμμετοχή των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης στις μεγάλες στρατιωτικές παρελάσεις), πρόσφατα δε επετράπη και σε ένα παιδί -Ελληνόπουλο- με μειωμένη κινητικότητα να παρελάσει ως σημαιοφόρος στο αναπηρικό του καροτσάκι (σε αντίθεση με ένα Αλβανόπαιδο την καταγωγή, που είχε μεν σωματική και μορφωτική αρτιμέλεια, αλλά δυστυχώς όχι και γονιδιακή.

Σήμερα πάντως, η μαθητική παρέλαση στην ουσία αυτοκαταργείται από τμήμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας ως παρωχημένη και αναχρονιστική, από τα ίδια τα σοφά παιδιά, κυρίως τους μαθητές του λυκείου, τα οποία την αντιμετωπίζουν με μία άκρως ‘χαλαρή και καλά άνεση, βασικά να πούμε αφού’, χωρίς εθνικές επάρσεις, κάτι μεταξύ χαβαλέ, επίδειξης μόδας για μίνι φούστες και γόβες-στιλέττα, αλλά κυρίως απώλειας μαθητικών ωρών με πρόσχημα τις πρόβες. Ίσως ο συγκεχυμένος τρόπος αποτύπωσης των ιστορικών γεγονότων και κυρίως ο τρόπος που αυτά τους διδάσκονται και τους μεταδίδονται, να έχει συμβάλλει στο να εμφανίζεται, να δρα και να αυτοανατινάζεται μετά των αλλοφύλων στη Μονή του Σέκου κάπου στο 1940 (αν εμφανίζεται στα βιβλία τους) ο Γιώργος Ολύμπιος (μα τώ Θεώ το άκουσε ο γράφων και αυτό από φοιτητές, να πολεμούν τους Τούρκους ο Ρούλης ο Κολοκοτρώνης, ο Σάκης ο Διάκος και ο Άκης ο Ανδρούτσος), το ‘ΟΧΙ’ να το είπαμε στους Αλβανούς στο Ιταλικό μέτωπο το 1821 και τη σβάστικα να την κατέβασε ο Απόστολος Γκλέτσος του ΑΝΤΕΝΝΑ από την Ακρόπολη. Δυστυχώς δεν πρόλαβε να συμβάλλει καταλυτικά σε αυτή την ιστορική αποσαφήνιση των γεγονότων και το άρτι αδόξως καταργηθέν βιβλίο Ιστορίας της Στ’ Δημοτικού, με τους αφόρητους Σμυρναίικους συνωστισμούς και τις Αλβανομετωπικές αγενείς απωθήσεις.

Ωστόσο στις μικρές ηλικίες, τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Ο γράφων, παρ’ όλο που θεωρεί τις παρελάσεις γενικώς υπολείμματα ενός μιλιταριστικού πνεύματος, ειδικά για τα πιτσιρίκια του Συλλόγου μας, των 6 έως 12 ετών, βάζει νερό στο κρασί του. Επειδή γνωρίζει τη μεγάλη τους χαρά, την υπερηφάνεια, την αμηχανία της πρώτης δημόσιας παρουσίασής τους και το τρακ, όπως αυτά τα καταλαβαίνουν με την ψυχούλα τους, να εκπροσωπούν τον Σύλλογο Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’ και το Λιβάδι Ολύμπου, στην παρέλαση όλων των επώνυμων πολιτιστικών συλλόγων της πόλης μας. Έως ότου φυσικά μεγαλώσουν και καταργήσουν κι αυτά με τη σειρά τους αυτή τη νοοτροπία (αν θα υπάρχει τότε), τα παρακολουθεί και τα χειροκροτεί με ενθουσιασμό στην δημόσιά τους καμαρωτή εμφάνιση ενώπιον του Προέδρου της Δημοκρατίας, θεωρώντας τα μία όαση τρυφεράδας, μέσα στους σκληρούς και παράφωνους ήχους των ερπυστριών των αρμάτων μάχης.

Εξ άλλου, όλη η χάρη τους είναι ακριβώς η αθωότητα του ασύντακτου βηματισμού τους, που μοιάζει με το βήμα του κύκνου και όχι με εκείνο της χήνας.

ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗ ΛΗΘΗ. ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ 2007 ΜΙΑ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΧΩΡΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗ ΛΗΘΗ

ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ 2007

ΜΙΑ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΧΩΡΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΥΙΟΘΕΤΗΣΕ ΤΟΥΣ ΠΥΡΟΠΛΗΚΤΟΥΣ ΔΗΜΟΥΣ ΦΙΓΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑΣ

TOY NOMOY ΗΛΕΙΑΣ

Οι ευτυχείς την φύσιν βεβηλούσι. Της λύπης είναι τέμενος η γη.

Αγνώστου πόνου δάκρυ στάζει η αυγή

αι ορφαναί εσπέραι αι χλωμαί πενθούσι·και ψάλλει θλιβερά η εκλεκτή ψυχή.

Ακούω στεναγμούς εν τοις ζεφύροις. Βλέπω παράπονον επί των ίων.

Αισθάνομαι του ρόδου αλγεινόν τον βίον,·μυστηριώδους λύπης τους λειμώνας πλήρεις

κ' εντός του δάσους του πυκνού λυγμός ηχεί.

Τους ευτυχείς οι άνθρωποι τιμώσι. Και τους υμνούσι ψευδοποιηταί.

Aι πύλαι, πλην, της φύσεως είναι κλεισταί

εις όσους αδιάφοροι, σκληροί γελώσι, γελώσι ξένοι εν πατρίδι δυστυχεί.

Κ.Π. Καβάφης (Από τα Αποκηρυγμένα)

Καταλυτικοί οι στίχοι του Αλεξανδρινού ποιητή, είχαν έρθει συνειρμικά στο νού μας, όσο ο φακός απαθανάτιζε τις εφιαλτικές σκηνές από τις πυρκαγιές του Αυγούστου του 2007. Συνολικά 76 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ενώ 2.700.000 στρέμματα γης κυρίως στην Πελοπόννησο, αλλά και στην Εύβοια, το Πήλιο, την Κεφαλλονιά, τον Γράμμο, τα Πιέρια, την Πάρνηθα, την Πεντέλη, τον Υμηττό και σε άλλες περιοχές της χώρας, έγιναν παρανάλωμα του πυρός. Από την καταστροφή δεν γλύτωσε ούτε το ιερό τοπίο της Ολυμπίας.

Θυμόμαστε όλοι το τρομερό άδειασμα της ψυχής μας βλέποντας τις φλόγες να καταβροχθίζουν αδιακρίτως και με αδηφάγο τρόπο ανθρώπους, ζωντανά, αμέτρητους μόχθους και ιδρώτα, αιωνόβια λιόδενδρα, αρχέγονα τοπόσημα, οικιστικά δοχεία ζωής. Οι πυρκαγιές βίασαν τοπία αιώνιας γαλήνης, ανέτρεψαν ισορροπίες ανθρώπων και φύσης, αλλοίωσαν μορφές και εικόνες που γενιές και γενιές θήλασαν, μεγάλωσαν και γέρασαν μέσα τους.

Στη χώρα μας οι δασικές πυρκαγιές ανέκαθεν αποτελούσαν τη μεγαλύτερη απειλή για τα ελληνικά δάση. Τα τελευταία 30 χρόνια λόγω κοινωνικοπολιτικών, οικονομικών και κλιματικών συγκυριών, οι καταστροφικές επιπτώσεις τους έχουν επιταθεί σε εκθετικό βαθμό, με αποκορύφωμα τις πυρκαγιές της Πελοποννήσου το 2007, οι οποίες αποτελούν ένα θλιβερό ρεκόρ στην παγκόσμια ιστορία των δασικών πυρκαγιών.

Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, κλίνοντας το γόνυ με ευλάβεια στους νεκρούς και στα νεκρά τοπία και συμπάσχοντας μαζί με τους νέους μετανάστες και πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα, αντέδρασε άμεσα. Ξεκινώντας μία γιγαντιαία προσπάθεια για την επούλωση των πληγών που άφησε πίσω της η τεράστια αυτή καταστροφή, με απόφαση της Συγκλήτου του, ενέκρινε κατ’ αρχάς ένα κονδύλιο της τάξης των 200.000 € (από τους λογαριασμούς της Επιτροπής Ερευνών και της Εταιρίας γιά την αξιοποίηση και διαχείριση της περιουσίας του Α.Π.Θ.) και ‘υιοθέτησε’ τον Δήμο Φιγαλείας και Ανδρίτσαινας, με απώτερο στόχο να συμβάλλει στην ανοικοδόμησή της στην αποκατάσταση των παραγωγικών του υποδομών και στην επανάκτηση της συνοχής του βαριά τραυματισμένου κοινωνικού του ιστού.

Με ταχύτατους ρυθμούς, άρχισε να υλοποιείται από μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας το πρόγραμμα: «Πρότυπη παρέμβαση του Α.Π.Θ. στις πυρόπληκτες περιοχές».

Στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού και μετά από την πρώτη επιτόπια διερεύνηση του μεγέθους των καταστροφών (από κλιμάκιο πανεπιστημιακών με επικεφαλής τον Αντιπρύτανη κο Σ. Πανά και μέλη,  τους Ι. Θεριό (Γεωπονική Σχολή), Π. Στεφανίδη (Πρόεδρο της Σχολής Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος), Γ. Αρσένο (Κτηνιατρική Σχολή), Χ. Αντωνόπουλο (Πολυτεχνική Σχολή-Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Μηχανικών Υπολογιστών) και Γ. Συνεφάκη (Πολυτεχνική Σχολή-Τμήμα Αρχιτεκτόνων), αποφασίστηκαν οι άξονες της παρέμβασης να είναι οι εξής :

1.         Γεωτεχνικές παρεμβάσεις για την στήριξη των εδαφών των καμένων δασών και ελαιώνων, ώστε να αποφευχθούν κατά το δυνατόν οι κατολισθήσεις από τις χειμερινές βροχοπτώσεις και να προστατευθούν οι οικισμοί και οι υποδομές τους.

2.         Παρεμβάσεις για την ανασυγκρότηση και αποκατάσταση του γεωργοκτηνοτροφικού παραγωγικού κεφαλαίου, με προσφορά εξειδικευμένης τεχνογνωσίας από τα αντίστοιχα Τμήματα και Σχολές του.

3.         Παρεμβάσεις για την ανασυγκρότηση και αποκατάσταση του κοινωνικού ιστού του Δήμου, με αποστολή ειδικών καθηγητών, για την ψυχολογική στήριξη των κατοίκων και κυρίως των παιδιών.

4.         Παρεμβάσεις για την αποκατάσταση των εκπαιδευτικών, πολιτιστικών και μορφωτικών υποδομών, με την εξυγίανση και αναμόρφωση του τραγικά εγκαταλελειμμένου κτιρίου του Γυμνασίου & Λυκείου της Φιγαλείας

5.         Συνολική θεώρηση των προβλημάτων της ευρύτερης περιοχής και αναπτυξιακές προτάσεις για την ανασυγκρότηση του και την ανάδειξη των φυσικών, ιστορικών και αρχαιολογικών του τόπων, με την εκπόνηση Ειδικών Χωροταξικών και Περιβαλλοντικών μελετών από το αντίστοιχο Τμήμα της Πολυτεχνικής Σχολής.

Το πνεύμα της παρέμβασης του Α.Π.Θ. κινήθηκε -και συνεχίζει να κινείται- στη λογική, όχι μόνον της αποκατάστασης και της επούλωσης των πληγών των κατεστραμμένων περιοχών, αλλά και της ταυτόχρονης εκπαίδευσης και επιμόρφωσης των κατοίκων πάνω στα ζητήματα της παραγωγικών τους δραστηριοτήτων. Ίσως αυτό να είναι και η σημαντικότερη παρακαταθήκη που θα μείνει για τις επερχόμενες γενεές και θα συμβάλλει ενεργά στην αναστροφή των τάσεων μετανάστευσης που υπήρχε ήδη και ενδέχεται να αυξηθεί μετά τις καταστροφές του Αυγούστου 2007.

Ο ‘υιοθετηθείς ’ Δήμους, της Φιγαλείας, η οποία υπήρξε κατά την αρχαιότητα μία από τις ισχυρότερες αρκαδικές πόλεις (καποδιστριακός Δήμος σήμερα με συνένωση 8 οικισμών, περί τους 2.200 κατοίκους και με βασικές παραγωγικές πηγές την γεωργία και την κτηνοτροφία, με έδρα τον οικισμό της Νέας Φιγαλείας), κατάφερε να μην έχει απώλειες ως προς το κτιριακό του δυναμικό, χάρις στην αυτοθυσία των κατοίκων του. Απώλεσε όμως όλο σχεδόν το παραγωγικό του κεφάλαιο, το οποίο μειώθηκε κατά 300.000 ελαιόδεντρα, ενώ σχεδόν όλες οι στάνες και πολλές αγροικίες καταστράφηκαν. Οι ήδη υποβαθμισμένοι οικιστικοί πυρήνες του Δήμου περιβάλλονται πλέον από ένα Δαντικό τοπίο, με ορίζοντα μόνον τεράστιες εκτάσεις καμένης γης.

Η προτεραιότητα  στις εργασίες του προγράμματος (λόγω του κατεπείγοντος της περίπτωσης), δόθηκε στην αποκατάσταση των δασικών εκτάσεων του Δήμου Φιγαλείας.

Η αποκατάσταση των καμένων δασικών εκτάσεων συνίσταται στην κατασκευή αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών έργων για τον περιορισμό της εδαφικής διάβρωσης και αποτροπή της καταστροφικής χειμαρρικής δράσης μετά την πυρκαγιά. Επίσης, στην παρακολούθηση και υποβοήθηση της φυσικής αναγέννησης των καμένων δασικών οικοσυστημάτων.  

Με τη σύμφωνη γνώμη και υπόδειξη της αντίστοιχης δασικής υπηρεσίας, επελέγησαν 4 ρέματα στα οποία έγιναν αντιπλημμυρικά έργα και πιλοτικές παρεμβάσεις με σκοπό τη συγκράτηση των εδαφών της περιοχής, σε περίπτωση ισχυρών βροχοπτώσεων. Για το σκοπό αυτό, ο οποίος απαιτεί εξειδικευμένο προσωπικό και επίβλεψη από ειδικό δασολόγο, απασχολήθηκαν υλοτόμοι από την περιοχή που αφού ειδικεύθηκαν, ανέλαβαν το έργο αυτό υπό την επίβλεψη του καθηγητή Π. Στεφανίδη και της ερευνητικής του ομάδας.

Η ερευνητική ομάδα του καθηγητή Π. Στεφανίδη, αποτελούμενη από μέλη ΔΕΠ και μεταπτυχιακούς φοιτητές του Εργαστηρίου Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων, προέβη στη σύνταξη οριστικής μελέτης αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών έργων στις καμένες περιοχές του Δ. Νέας Φιγαλείας.  Τα έργα αυτά απετέλεσαν έναν πιλότο, ακόμη και για τις ίδιες τις δημόσιες ειδικές δασικές υπηρεσίες.

Τα έργα που κατασκευάστηκαν, και μάλιστα με γοργότατους ρυθμούς, πάντα με έξοδα του Α.Π.Θ., είναι τα εξής;

1.              Δύο χιλιάδες (2.000 m) τρέχοντα μέτρα κορμοδεμάτων στις λεκάνες απορροής των μικρών χειμαρρικών ρευμάτων μεταξύ των οικισμών Φασκομηλιάς και Ν. Φιγαλείας και συγκεκριμένα στα ρεύματα “Εκκλησία” και “Γήπεδο”.

2.              Στο χειμαρρικό ρεύμα “Γήπεδο” κατασκευάστηκαν:

ü Δύο (2) κορμοφράγματα (υπέργειο ύψος 1m), στην κεντρική κοίτη του ρεύματος,

ü Ένα (1) φράγμα από σκυρόδεμα με επένδυση από ξηρολιθοδομή (υπέργειο ύψος 1,5m)

ü Σύνθετη φραγματική κατασκευή με σιδηροπασσάλους και ξηρολιθοδομή (υπέργειο ύψος 1,5m).

3.              Τέσσερα (4) μικροφράγματα διαλογής από σιδηροπασσάλους στην κεντρική κοίτη του ρεύματος “Εκκλησία”.

Με την κατασκευή των παραπάνω έργων ασφαλώς και δεν λύθηκε το αντιπλημμυρικό πρόβλημα της περιοχής. Αλλά η λειτουργία τους σε παρατεταμένες βροχοπτώσεις που εκδηλώθηκαν ήταν αποτελεσματική, αλλά κυρίως και επιμορφωτική για τους ντόπιους δασεργάτες. Για την πλήρη αντιπλημμυρική θωράκιση των καμένων περιοχών απαιτείται η σύνταξη ειδικών οριστικών μελετών διευθέτησης και η κατασκευή των αναγκαίων έργων.

Παράλληλα με τα έργα αυτά, ο καθηγητής Μελισσοκομίας του Τμήματος Γεωπονίας του Α.Π.Θ. Α. Θρασυβούλου, επισκέφθηκε τις πυρόπληκτες περιοχές και συναντήθηκε με μελισσοκόμους παραγωγούς των περιοχών Μεσσηνίας και Νέας Φιγαλείας. Οργάνωσε ένα σεμινάριο που παρακολούθησαν περίπου 200 άτομα από τις γύρω περιοχές, με έντονο ενδιαφέρον για τα προβλήματα παραγωγής που αντιμετωπίζουν μετά τις πυρκαγιές. Να σημειωθεί ότι αρκετές μελισσοκομικές περιοχές στον Ταΰγετο κάηκαν, με αποτέλεσμα να περιοριστεί σημαντικά η μελισσοκομική χλωρίδα της περιοχής. Πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στις πυρόπληκτες περιοχές στον Ταΰγετο όπου κάηκαν κυρίως αείφυλλοι σκληρόφυλλοι θάμνοι (κουμαριές, σκίνα, πουρνάρια κ.α.), φρύγανα (θυμάρια, θρούμπια κ.α), καθώς επίσης και θερμόβια πεύκα (Χαλέπιος, Τραχεία και Κουκουναριά). Όλα τα παραπάνω φυτά αναβλαστάνουν ταχύτατα. Ήδη μέσα από τη καμένη γη ήδη έχουν ξεπηδήσει νέα φυτά, όπως οι κουμαριές, τα σπαράγγια, οι κουτσουπιές, οι λαδανιές, τα σπάρτα, οι γλιστροκουμαριές και αρκετά άλλα.

Σύμφωνα με τον κ. Α. Θρασυβούλου, εάν οι περιοχές αυτές προστατευτούν και γίνουν έργα σταθεροποίησης των εδαφών απέναντι στον κίνδυνο διάβρωσης, μέτρα δηλαδή που θα ευνοήσουν τη φυσική αναγέννηση, την ερχόμενη άνοιξη θα υπάρχουν αρκετά φυτά να στηρίξουν τα μελίσσια της περιοχής. Αναδασώσεις απαιτούνται μόνο σε περιοχές όπου κάηκε μη ώριμο δάσος (μικρά πεύκα).

Οι συναντήσεις με τους μελισσοκόμους, περιλάμβαναν συζητήσεις και επισκέψεις σε μελισσοκομεία τις πρωινές ώρες και εκπαίδευση 6 ωρών τις απογευματινές. Θέματα που αναπτύχθηκαν ήταν η αντιμετώπιση της νέας κατάστασης που δημιούργησαν οι πυρκαγιές στη μελισσοκομία, οι ασθένειες των μελισσών και η παραγωγή επιπρόσθετων προϊόντων από τα μελίσσια (βασιλικός πολτός, γύρη, κερί, πρόπολη), ώστε να αναπληρωθεί το χαμένο εισόδημα. Στον Δ. Φιγαλείας υπάρχουν 10 μελισσοκόμοι στους οποίους απέμειναν 800 - 1.000 μελίσσια. Από τις πυρκαγιές κάηκαν 435 μελίσσια. Λόγω της καταστραμμένης χλωρίδας απαιτήθηκαν άμεσα μελισσοτροφές στα εναπομείναντα μελίσσια. Προτάθηκε η χορήγηση 10 κιλών ζάχαρης σε κάθε μελίσσι και η σπορά του φυτού φακελωτή για να στηρίξουν τις ανάγκες των μελισσιών της περιοχής.

Άμεση επίσης ήταν η παρέμβαση για την ανακαίνιση και αποκατάσταση του κτιρίου του Γυμνασίου & Λυκείου Φιγαλείας, όπου εκεί ‘ο ένοχος’ της υποβάθμισης δεν ήταν οι φλόγες, αλλά η παραμέληση και η εγκατάλειψη από πλευράς των υπευθύνων. Ταχύτατα αποκαταστάθηκαν όλες οι υποδομές (αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, χώροι υγιεινής, ηλεκτρολογικά και ηλεκτρονικά δίκτυα, αντικεραυνική προστασία κλπ.) με τη επἰβλεψη του Αν. Καθηγητή Χρ. Αντωνόπουλου και του Καθηγητή Θ. Ξένου του Τιμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών

Η πρώτη αυτή, άμεση και ουσιαστική παρέμβαση του Α.Π.Θ. για την επούλωση των πληγών στις πυρόπληκτες περιοχές, δεν δείχνει μόνο συμβολικά την έγνοια των ανθρώπων του προς ένα μείζον κοινωνικό και περιβαλλοντικό πρόβλημα που εκτάκτως προέκυψε, ούτε φυσικά έχει έναν ‘δειγματοληπτικό’ χαρακτήρα αλληλεγγύης. Η προσπάθεια από τότε και μέχρι σήμερα, συνεχίζεται σε όλα τα επίπεδα και θα συνεχιστεί, μέχρις ότου θα έχουν ολοκληρωθεί οι παρεμβάσεις σε κάθε έναν από τους πέντε προαναφερθέντες άξονες και θα έχει διασφαλισθεί η συστηματική τους συνέχιση.

Παράλληλα, η μουσική ομάδα «ΜΟΥΣΙΚΟ ΠΟΛΥΤΡΟΠΟ» και ο ιδρυτής της καθηγητής Γιάννη Καϊμάκης του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, έδωσε μία εξαιρετική σειρά παραστάσεων το καλοκαίρι του 2008, με τίτλο «Εαρινά» στη Φιγαλία,¨Αστρος Κυνουρίας και Ολυμπία, μεταδίδοντας μηνύματα αισιοδοξίας, κεφιού και χαράς στους πολύπαθους και πυροπαθείς κατοίκους της

Το καλοκαίρι του 2008, στο πλαίσιο πάντα του προγράμματος ‘ΠΡΟΤΥΠΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΟΥ Α.Π.Θ. ΣΤΙΣ ΠΥΡΟΠΛΗΚΤΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ’, το νεοσύστατο Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ., αποφάσισε να συμβάλλει στην αποκατάσταση και ανασυγκρότηση των πληγεισών περιοχών του ‘υιοθετημένου’ από το Α.Π.Θ. Δήμου Φιγαλείας και του όμορου της Ανδρίτσαινας, με την εκπόνηση ειδικών τοπικών χωροταξικών και πολεοδομικών σχεδίων, ώστε οι τοπικές δημοτικές αρχές να αποκτήσουν μία επιστημονική πυξίδα στην προσπάθεια τους να επουλώσουν τις μεγάλες πληγές που άφησε η καταστροφική πυρκαγιά του Αυγούστου 2007.

Στο πνεύμα αυτό, το Τμήμα οργάνωσε με έξοδα του Α.Π.Θ., μία εκπαιδευτική - ερευνητική μετακίνηση στους Δήμους της Φιγαλείας και της Ανδρίτσαινας, στην νότια Ηλεία, με ένα κλιμάκια 23 φοιτητών του Τμήματος, συνοδευόμενο από τους διδάσκοντες το Εργαστηριακό Μάθημα ‘Χωροταξικός & Πολεοδομικός Προγραμματισμός & Σχεδιασμός’, Μάκη Πασχαλίδη και Γιώργο Συνεφάκη.

Οι φοιτητές, προερχόμενοι από όλα τα μέρη της Ελλάδας, παρέμειναν επί τόπου και επί 10 ημέρες, διερεύνησαν, αποτύπωσαν και στην ουσία ‘ακτινογράφησαν’ στο μέγιστο δυνατό βαθμό εμβάθυνσης, όλη την περιοχή που εντάσσεται στα διοικητικά όρια των δύο Δήμων, τόσο σε χωροταξικό, όσο και σε πολεοδομικό επίπεδο. Ο σκοπός της ερευνητικής ομάδας, είναι η εκπόνηση μίας εργασίας στα δύο αυτά επίπεδα, με απώτερο στόχο τον εξοπλισμό των τοπικών, περιφερειακών και κεντρικών αρχών με επιστημονικά εργαλεία χωρικής παρέμβασης, ώστε να προσεγγίσουν την αποκατάσταση των πληγεισών περιοχών, αξιοποιώντας με τρόπο ισόρροπο τον κάθε φυσικό, ιστορικό, κοινωνικό και παραγωγικό πόρο τους, μέχρι την τελευταία ικμάδα του

Συγκεκριμένα η εργασία συνίσταται στα εξής :

Σε πολεοδομικό επίπεδο

1.    Στη συγκέντρωση όλων των διάσπαρτων στοιχείων που αφορούν την ιστορία, την αρχιτεκτονική, την πολεοδομία και γενικά κάθε άλλη πληροφορία για τις περιοχές μελέτης.

2.    Στη συστηματική οργάνωση και κωδικοποίηση των κατά καιρούς εκπονηθεισών μελετών και όλων των επί μέρους υποβληθεισών προτάσεων των Δήμων Φιγαλείας και Ανδρίτσαινας προς τις ανώτερες βαθμίδες Αυτοδιοίκησης και τις Κεντρικές Υπηρεσίες, δεδομένου ότι οι Δήμοι στερούνται Τεχνικών Υπηρεσιών.

3.    Στη σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης των πολιτών, με τη συμπλήρωση από τους κατοίκους και τους τοπικούς φορείς ερωτηματολογίων (περί τα 120 ανά οικισμό), με ερωτήσεις που αφορούν τις εκτιμήσεις τους, τις διαθέσεις τους, τους τρόπους αντιμετώπισης των προβλημάτων τους, τις απόψεις τους περί την καθημερινότητά τους κλπ., ώστε να καταγραφεί και αποτυπωθεί ένα κατά το δυνατόν ‘ψυχογράφημα-πόρισμα’ των προθέσεων των τοπικών κοινωνιών για την υπάρχουσα κατάσταση και τις προοπτικές εξέλιξής της περιοχής. Η επεξεργασία και η ομαδοποίηση κατά θεματικές ενότητες των πληροφοριών της σφυγμομέτρησης, θα προσθέσει ένα σημαντικό και δημοκρατικό εργαλείο, τόσο στην όποια αναπτυξιακή προσέγγιση, όσο και στη διαχείριση της κάθε τέτοιας ανάλογης προσπάθειας.

4.    Στη σύνταξη αρχείου, που περιλαμβάνει το σύνολο του κτιριακού δυναμικού των δύο μεγάλων οικισμών της Ν. Φιγαλείας και της Ανδρίτσαινας, με τη δημιουργία ατομικού πίνακα για κάθε κτίσμα - περίπου 1.200 συνολικά (600 περίπου πίνακες για τη Ν. Φιγάλεια και 500 πίνακες για την Ανδρίτσαινα), όπου καταγράφονται και αποτυπώνονται όλα τα χαρακτηριστικά του κάθε κτίσματος, λειτουργικά, ποιοτικά, ποσοτικά, τυπολογικά, μορφολογικά και θεσμικά., δημιουργώντας μία πρωτοποριακή για τα τοπικά πράγματα βάση δεδομένων, προοίμιο ενδεχομένως του αστικού κτηματολογίου.

5.    Στην επεξεργασία των παραπάνω στοιχείων σε κλίμακες αστικού σχεδιασμού, ώστε να αποτυπωθεί σε χάρτες η υπάρχουσα κατάσταση των οικισμών, να αναδυθούν τα προβλήματά τους, να διαγνωστούν τα παθογενή τους στοιχεία σε λειτουργικό, ποιοτικό και θεσμικό επίπεδο.

6.    Στην εκπόνηση εναλλακτικών προτάσεων, ώστε να καταστεί εφικτή η εξυγίανση, η αναβάθμιση και ουσιαστικά η ολική ανάπλαση των δύο οικισμών.

Σε χωροταξικό επίπεδο

7.    Στην καταγραφή των γεωγραφικών, δημογραφικών, παραγωγικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών των δύο δήμων, σε συνάρτηση και με τις όμορες διοικητικά περιοχές τους.

8.    Στην αποτύπωση των αναπτυξιακών τους δεδομένων

9.    Στην αποκατάσταση των σχέσεων κοινωνίας και φυσικού περιβάλλοντος

10. Στην εκπόνηση προτάσεων για τα Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης των Δήμων (ΣΧΟΑΠ), ώστε να οριοθετηθούν επιστημονικά οι αναπτυξιακές δυνατότητες της περιοχής και να διασφαλισθεί η απασχόληση των κατοίκων και η αποφυγή του κινδύνου της μαζικής μετανάστευσης στα μεγάλα αστικά κέντρα.

11. Στην αξιοποίηση κάθε φυσικού πόρου, με τη λογική της αειφόρου ανάπτυξης και ανεξάρτητα από τα διοικητικά του όρια

12. Στην προσπάθεια ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της περιοχής (Βάσσες, Επικούριος Απόλλων κλπ.), ώστε να αποτελέσουν τον μοχλό ανάπτυξης του αρχαιολογικού, ακαδημαϊκού, επιστημονικού και κοινωνικού τουρισμού.

13. Στην εξυγίανση και αναβάθμιση των ιστορικών ποταμών της Νέδας και του Αλφειού, που αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της διαχρονικής ιστορίας της περιοχής και όχι μόνον.

14. Στη διερεύνηση των δυνατοτήτων διοικητικής ενοποίησης των όμορων Δήμων, με κριτήρια αμιγώς επιστημονικά περί ομοιογενών αναπτυξιακά περιοχών, ώστε η όποια νέα διοικητική μεταρρύθμιση, που εξαγγέλλεται αλλά δεν εμφανίζεται, να βρει τις περιοχές αυτές έτοιμες να καταθέσουν συγκροτημένη άποψη, αποφεύγοντας τις ενδεχόμενες μικροπολιτικές σκοπιμότητες.

Η εργασία αυτή, η οποία προβλέπεται να ολοκληρωθεί περί τα μέσα του Οκτωβρίου, έχει πολλαπλή σημασία, τόσο για τις τοπικές κοινωνίες, όσο και για το ίδιο το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Είναι μία προσφορά στις τοπικές κοινωνίες εξειδικευμένων ιδεών και προτάσεων για το μέλλον τους και την κοινωνική, οικιστική και εν γένει χωρική τους ανασυγκρότηση. Δίνει την δυνατότητα στις τοπικές διοικήσεις να διεκδικήσουν με εμπεριστατωμένο και τεκμηριωμένο τρόπο από την κεντρική εξουσία τις απαραίτητες παρεμβάσεις που απαιτούνται για την αποκατάσταση των πληγεισών περιοχών. Παράλληλα έφερε σε επαφή νέους ανθρώπους με μία Ελλάδα ξεχασμένη και κατεστραμμένη, μία άλλη Ελλάδα μακρυά από τα λαμπερά φώτα της τηλεοπτικής δημοσιότητας που έπεσαν επάνω της μόνο στη διάρκεια της μεγάλης καταστροφής και μετά ξαναέσβησαν.  Μία Ελλάδα που εργάζεται και παλεύει σκληρά και αγωνιά για την επιβίωση και το μέλλον της, μία Ελλάδα αγνή και τρυφερή, που ακόμη κρατάει τα αρχέγονα στοιχεία της φιλοξενίας και των υγιών κοινωνικών σχέσεων. Αυτή η όσμωση της τοπικής κοινωνίας με τη νέα γενιά από άλλα μέρη της χώρας, ίσως αποτελέσει και ένα υγιές μπόλιασμα που θα χρησιμεύσει στο μέλλον για μία συλλογικότερη ευαισθητοποίηση της ελληνικής κοινωνίας στο να ενσκήψει με μεγαλύτερη ζέση στα προβλήματα κάποιων τμημάτων της. Εξ άλλου, κανείς δεν ξέρει εάν και κατά πόσον η βάσκανος μοίρα αλλάξει κάποια στιγμή, αμοιβαία και χιαστί τους σημερινούς ρόλους.

Το κλιμάκιο των φοιτητών και οι διδάσκοντες, έμειναν ενθουσιασμένοι από τη συμπεριφορά και τη φιλόξενη διάθεση των τοπικών αρχών και των κατοίκων, οι οποίοι ανταπέδωσαν με τον καλύτερο τρόπο την προσπάθεια που κατέβαλαν και θα καταβάλουν μέχρι την ολοκλήρωση της ερευνητικής τους εργασίας, την οποία και θα παρουσιάσουν δημοσίως στους πολίτες της Φιγαλείας και της Ανδρίτσαινας.

Επίσης, οι φοιτητές μαζί με τους διδάσκοντες, είχαν τη μεγάλη τύχη και τη μοναδική ευκαιρία να παραστούν στη θαυμάσια εκδήλωση ‘Ο Επικούριος Απόλλων υπό το σεληνόφως’ της 19^ης Ιουλίου 2008, που έλαβε χώρα στον περιβάλλοντα αρχαιολογικό χώρο του αρχαίου ναού, μία εμπειρία ανεπανάληπτη και αξέχαστη

Ένα από τα παράπλευρα αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης και της κυριαρχία της οικονομίας εις βάρος της κοινωνίας, είναι ότι ο κυνισμός των κανόνων της έχει θέσει στο περιθώριο αρχέγονες κοινωνικές αξίες. Η αλληλεγγύη, η συλλογική συνείδηση, η κοινωνική προσφορά προς τους αδυνάτους, χωλαίνουν πλέον εμφανώς ή έχουν περάσει σε μία φάση εικονικής πραγματικότητας και όχι ουσίας, ενώ ο ατομικισμός έχει διαρρήξει τη συνοχή του κοινωνικού ιστού. Πολλές από αυτές τις αξίες, έχουν θαμπώσει πλέον, εξ αιτίας της κοινωνικής μας ραστώνης, της δημοκρατικής μας τεμπελιάς, της συνειδησιακής μας αγρανάπαυσης και της πατριωτικής μας σκουριάς.

Βεβαίως, υπάρχουν πάντα κάποιες δροσερές οάσεις, είτε φορείς είτε άνθρωποι, μέσα σ’ αυτό το έρημο και σκληρό κοινωνικό τοπίο, οι οποίοι δεν επιδιώκουν διακαώς τα φώτα της δημοσιότητας, δεν εμφανίζονται δημοσίως φορώντας προσωπεία στιγμιαίου σαμαρειτισμού, ούτε συμμετέχουν εφ’ άπαξ και μόνον σε τηλεμαραθωνίους συλλογής πόρων για τους πυροπαθείς. Υπάρχει ευτυχώς και μια άλλη παράλληλη Ελλάδα, η οποία με τρόπο σεμνό, ταπεινό (στην κυριολεξία των λέξεων) και κυρίως σιωπηλό, δίχως αλαλάζοντα και μεγαλόστομα κύμβαλα και εκκωφαντικές επικοινωνιακές τυμπανοκρουσίες, κάνει το καθήκον της, τιμώντας τον ρόλο της και τις πατρογονικές αξίες της έμπρακτης και ουσιαστικής αλληλεγγύης. Και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης είναι ένα κομμάτι αυτής της Ελλάδας.

Εάν ο ρόλος ενός Πανεπιστημίου είναι να παράγει γνώση και να προωθεί την έρευνα και τις επιστήμες, ο ρόλος ενός Δημόσιου Πανεπιστημίου εμπεριέχει επιπλέον και μία ανεκτίμητη κοινωνική διάσταση : Να συμβάλλει στη διαρκή επαύξηση και εδραίωση της κοινωνικής συνοχής, της κοινωνικής αρωγής και αλληλεγγύης, στην εξάλειψη των κοινωνικών, οικονομικών και μορφωτικών ανισοτήτων μεταξύ των πολιτών και στην διαρκή ευαισθητοποίηση των μελών του και κυρίως των φοιτητών στον επιτελικό κοινωνικό τους ρόλο. Κι αυτός δεν είναι άλλος από την ανιδιοτελή χρήση της αποκτηθείσας τεχνογνωσίας τους και την κατάθεση - προσφορά της στο κοινωνικό σύνολο. Αυτός ο ευγενής οβολός στο κοινό ταμείο στήριξης των ευπαθών (μονίμως ή συγκυριακώς) κοινωνικών ομάδων, ίσως είναι μία βροντερή απάντηση - αντίσταση στα φαινόμενα της κοινωνικής απάθειας και του ατομικισμού που διέπει εμφανώς πλέον τις ανθρώπινες σχέσεις.

Ο ποιητής Νίκος Γκάτσος κατέγραφε με την διεισδυτική του πέννα το 1976, στη συλλογή του ‘Τα παράλογα’, τον βίαιο μετασχηματισμό του ελληνικού χώρου στο όνομα μιας αμφιλεγόμενης ανάπτυξης. Ίσως τα πικρά και μελαγχολικά του λόγια, να αποτελούν την πιο ευκρινή εικόνα μιας κοινωνίας, η οποία μέσα σε ελάχιστες δεκαετίες ήρθε σε ρήξη με την ‘ήρεμη’ σχέση των ανθρώπων με τη φύση. Η άκρατη εμπορευματοποίηση της γης, η θεώρηση και αντιμετώπισή της ως ενός οποιουδήποτε ανώνυμου μεταπρατικού προϊόντος, ανέτρεψε βιαίως τις ισορροπίες μεταξύ αστικού και φυσικού τοπίου. Και σ’ αυτή την ευλογημένη χώρα, όπου όλα είναι ‘ήπια’, από τους σεισμούς και τα τσουνάμια της, έως τα ηφαίστεια και τα μπουρίνια της, οι μεγαλύτεροι καταστροφείς είναι οι ίδιοι οι κάτοικοί της.

Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι και άγρια μέντα και έβγαζε η γης το πρώτο της κυκλάμινο,

τώρα χωριάτες παζαρεύουνε τσιμέντα και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.

Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο,

τώρα πετάνε τ' αποτσίγαρα οι τουρίστες και το καινούριο πάν να δουν διυλιστήριο.

Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα

τώρα καμιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία άδεια κορμιά, σιδερικά, παιδιά κι ελάσματα.

Ζοφεροί οι στίχοι του ποιητή, βγαλμένοι μέσα από τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, δείχνουν και τον κίνδυνο που ελλοχεύει στην ‘αξιοποίηση του νέου χώρου’ που προέκυψε από τις πυρκαγιές του Αυγούστου του 2007. Ήδη άρχισαν οι πρώτες ‘πιέσεις’ για αλλαγές της χρήσης της γης σε ορισμένες από τις καμένες περιοχές - φιλέτα, ενώ η αποκατάσταση των πληγεισών περιοχών καθυστερεί δραματικά. Δυστυχώς, δύο και πλέον χρόνια μετά τις καταστροφές, στην περιοχή είναι ακόμη αποτυπωμένα ανεξίτηλα τα ίχνη της αυγουστιάτικης πύρινης λαίλαπας, παρά το ότι η ίδια η φύση μας προτρέπει και δείχνει το δρόμο της ανάκαμψης, τονίζοντας τον ατέρμονα κύκλο της ζωής και γεννώντας μόνη της μέσα στις νωπές στάχτες τα πρώτα βλαστάρια, προς πείσμα της ανθρώπινης αμέλειας ή αναλγησίας.

Με τις παρεμβάσεις του αυτές στις πληγείσες περιοχές, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, μέσα στο θολό τοπίο μιας συστηματικής και ‘εναγώνιας’ προσπάθειας απαξίωσης του δημόσιου πανεπιστημίου από εθελοντές ή εντεταλμένους ‘καλοθελητές’, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να πιστοποιεί ακόμη μία φορά ότι έχει απόλυτη συναίσθηση του ρόλου του ως του μεγαλύτερου δημόσιου ακαδημαϊκού ιδρύματος της Ελλάδας και να καταδεικνύει ευαισθησίες που κινδυνεύουν να λησμονηθούν μέσα στον περιρρέοντα κυνισμό της εποχής μας.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΛΕΞΙΚΟΥ Κ. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ “ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΚΟΥΤΣΟΒΛΑΧΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ”

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΛΕΞΙΚΟΥ Κ. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ

“ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΚΟΥΤΣΟΒΛΑΧΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ”

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

Του Γιώργου Ι. Συνεφάκη

Προέδρου του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’

Μοναστήρι, Φεβρουάριος 2010

Στις 28 Σεπτεμβρίου 1908, στην ακόμη υπό τουρκική κατοχή πόλη της Θεσσαλονίκης, η παλαιότερη και πολυπληθέστερη ομάδα των Βλάχων της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι κατάγονταν από το Λιβάδι Ολύμπου, ίδρυσαν τον Σύλλογο των Βλαχοφώνων Ελλήνων με την επωνυμία "Όλυμπος".

Σαραντατρείς πολίτες της Θεσσαλονίκης, εκφραστές μιας πολυπληθούς Λιβαδιώτικης και φυσικά βλαχόφωνης κοινωνίας, προσηλωμένοι στην ελληνική ιδέα, πρωτοστάτησαν στη δημιουργία αυτού του Συλλόγου για να αντιδράσουν με τον εντονότερο δυνατό τρόπο στη ρουμανική προπαγάνδα, η οποία ήταν σε μεγάλη έξαρση εκείνη την εποχή. Συντάκτης του 1^ου καταστατικού του Συλλόγου ήταν ο Λιβαδιώτης Κωνσταντίνος Νικολαΐδης, γυμνασιάρχης στη Θεσσαλονίκη και συγγραφέας του περίφημου για την εποχή του «Ετυμολογικού Λεξικού της Κουτσοβλαχικής Γλώσσης», το οποίο εκδόθηκε στην Αθήνα το 1909.

Η σύνθεση του 1^ου Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου ήταν η εξής : Ελευθέριος Χατζηκώστας (Ιατρός) Πρόεδρος, Δημήτριος Ζάννας (Ιατρός) Αντιπρόεδρος, Λάζαρος Αντωνιάδης (Καθηγητής) Γεν. Γραμματεύς, Ιωάννης Μπαλτατζής (Διευθυντής αστικής Σχολής) Ειδικός Γραμματεύς, Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου (Έμπορος) Ταμίας.

Σύμβουλοι: Ιωάννης Βούβαρης (Υποδηματοποιός), Γεώργιος Γριζόπουλος (Εμπορομεσίτης), Σοφοκλής Βελλίδης (Υπάλληλος Τραπέζης), Μιχαήλ Τσοβαρίδης (Ξενοδόχος), Ανέστης Παχύνας (Καφεπώλης), Τζων Τέγος (Υπάλληλος), ο συντάξας Κωνσταντίνος Νικολαΐδης (πρώην Γυμνασιάρχης).

Για την ιστορία, αναφέρουμε και τα ιδρυτικά μέλη του Συλλόγου (πολλοί από εμάς θα αναγνωρίσουν ενδεχομένως και προγόνους τους), τα οποία είναι τα εξής : Ιωάννης Ν. Ζάννας, Χαριλ. Γ. Ζουζακίδης, Σωτ. Ζήσης, Αλκιβιάδης Δ. Τσαπούλης, Δημ. Χ. Παρασκευάς, Σωτήριος Δήμου Ρέχας, Ξενοφών Καλαμπαλίκης, Σωτήριος Αθ. Μιάτης, Αντώνιος Κ. Φωτίου, Δ. Βλαχάβας, Λάζαρος Πασχάλης, Γεώργιος Ιωαννίδης, Αντώνιος Κυλώνης, Πέτρος Ν. Περδίκης, Χρήστος Πάϊκος, Σωτήριος Κοκήδης, Θωμάς Περδίκης, Θωμάς Π. Πελιάφας, Αναστάσιος Ν. Τσιτσιφάκης, Κωνσταντίνος Ευθυμίου, Σαράντης Δημητρίου, Αστέριος Παχέος, Νικόλαος Γ. Χρυσοχόος, Λάζαρος Ν. Χαλκιάς, Ιωάννης Α. Κάλφα, Ιωάννης Γ. Γριζόπουλος, Αθανάσιος Καράλας, Στέφανος Κ. Παπασυννεφάκης, Αντώνιος Πετράκης, Χρίστος Ν. Γανούσης, Κώστας Παπασυννεφάκης.

Κύριος και πρωτεύων σκοπός του Συλλόγου των εν Θεσσαλονίκη Λιβαδιωτών Ολύμπου και του Κωνσταντίνου Νικολαΐδη ήταν η αντιμετώπιση της τότε περιρρέουσας ατμόσφαιρας, όπου σκοπίμως από διάφορα κέντρα επιχειρείτο η ταύτιση της εθνικής συνείδησης με τον χρησιμοποιούμενο από τον λαό γλωσσικό κώδικα. Η ειδοποιός χρήση της βλαχικής αποτελούσε το κύριο είδος τροφής για την ενίσχυση της τότε ρουμανικής προπαγάνδας (αρκετά υπολείμματα της οποίας εμφανίζονται εν πολλοίς και σήμερα) και του αφελληνισμού του βλαχόφωνων Ελλήνων, που προβλημάτιζε ακόμη και τους ακραιφνώς προσηλωμένους στην ιδέα του Ελληνισμού Ολύμπιους Βλάχους. Η τότε οθωμανική εξουσία υπέθαλπε και ευνοούσε κάθε προσπάθεια διαίρεσης των υπηκόων της, υπηρετώντας το δόγμα “διαίρει και βασίλευε”, επιχειρώντας με βάση τη γλώσσα και τη λαϊκή κουλτούρα να διακρίνει τις εθνότητες και να διαιρέσει ιδιοτελώς τους λαούς. Σήμερα η επιστήμη έχει τεκμηριώσει οριστικά (και θεωρείται πλέον αυτονόητο), ότι δεν ταυτίζεται η γλώσσα με την εθνότητα. Υπάρχουν εξ άλλου πάμπολλα τέτοια παραδείγματα, τόσο στον ευρωπαϊκό χώρο, όσο και σε άλλες ηπείρους. Ασφαλώς ανάλογες θεωρίες ήταν γνωστές και τότε, οι σκοπιμότητες όμως τις διαστρέβλωσαν. Για πολλούς το διακύβευμα της διεκδίκησης χώρου στη Βαλκανική ήταν σημαντικό, διότι η Βαλκανική και το Αιγαίο θεωρούνταν και ήταν πάντοτε χώρος ζωτικός και ελκυστικός .

Αυτός ο άνθρωπος λοιπόν, ο λόγιος γυμνασιάρχης Κωνσταντίνος Νικολαΐδης, με μεταπτυχιακές σπουδές εκείνα τα χρόνια στο πανεπιστήμιο της Λειψίας, συνέγραψε, με τη στέρεα επιστημονική του γνώση και ήθος και μετά από άοκνες προσπάθειες και πολυετή μόχθο, το “Ετυμολογικόν Λεξικόν της Κουτσοβλαχικής Γλώσσης”. Επρόκειτο περί ενός επιστημονικού και τυπογραφικού άθλου για εκείνα τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, ο οποίος απετέλεσε μια σαφή και καθαρή απάντηση στη ρουμανική προπαγάνδα και ανέδειξε την ιστορική και διαχρονική διασύνδεση της κουτσοβλαχικής με την ελληνική γλώσσα. Το λεξικό αυτό ήταν ένα ισχυρό όπλο άμυνας με επιστημονική τεκμηρίωση για τους βλαχόφωνους Έλληνες, που είχαν δώσει και έδιναν τον αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.

Ο ίδιος αυτός άνθρωπος, που συνέταξε το 1ο καταστατικό του Συλλόγου των εν Θεσσαλονίκη παροικούντων Βλαχολιβαδιτών του Ολύμπου, με το μνημειώδες αυτό έργο του λεξικού, αναζήτησε για πρώτη φορά στα χρονικά την ετυμολογική προέλευση των λέξεων της κουτσοβλαχικής και αντιπαραβάλλοντάς τις με τις αντίστοιχες δακορουμανικές, κατάφερε να καταρρίψει τους μύθους της ρουμανικής προπαγάνδας και να τεκμηριώσει επιστημονικά την ελληνικότητα του βλαχόφωνου στοιχείου. Ο Κωνσταντίνος Νικολαΐδης, με τα όπλα της επιστήμης και μόνον, ανατρέπει τα προπαγανδιστικά κατασκευάσματα των Ρουμάνων και φτάνει στο συμπέρασμα: “Μέγα χάσμα μεταξύ της κουτσοβλαχικής και της ρουμανικής καθ' όλα μεν, ιδίως δε κατά το λεξιλόγιον”, ενώ σοβαροί επιστήμονες της εποχής συναινούν εκόντες-άκοντες με τα επιστημονικά πορίσματα του Κ Νικολαΐδη.

Πρόκειται αναντίρρητα γιά μία μέγιστη προσφορά του Κωνσταντίνου Νικολαΐδη (όπως και των λοιπών ιδρυτών του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης) στη διατήρηση της εθνικής συνείδησης, σε μία εποχή που πολλοί προσπαθούσαν να αναγάγουν τη γλώσσα σε κουτσοβλαχικό ζήτημα, πλαστογραφώντας την ιστορία, μιλώντας για βλάχικη μειονότητα και για ιδιαίτερη εθνότητα. Και όλα αυτά ερήμην των ανθρώπων που με αγώνες και κοινωνική προσφορά για τον Ελληνισμό, με το πάθος τους για την ελληνική παιδεία -τουλάχιστον επί δύο αιώνες πριν- είχαν διακινδυνεύσει πολλές φορές και είχαν μοχθήσει για την προκοπή του τόπου τους.

Ο Κωνσταντίνος Νικολαΐδης, συγγράφοντας το λεξικό του, ήξερε ότι αναλάμβανε ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Οι ειδικοί το ξέρουν ότι “πλήρες” λεξικό δεν είναι δυνατό να υπάρξει. Τόλμησε το εφικτό κάτω από δύσκολες συνθήκες. Είναι η πρώτη φορά (1909), όσο γνωρίζουμε, που καταγράφεται και ετυμολογείται η κουτσοβλαχική γλώσσα με τρόπο επιστημονικό. Πρόκειται για έργο θεμελιακό στη μελέτη αυτής της γλώσσας της βαλκανικής και ιδιαίτερα της ελληνικής χερσονήσου, της γλώσσας που μιλούσαν Έλληνες, κυρίως της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Μακεδονίας, αλλά και της διασποράς.

Ο Κωνσταντίνος Νικολαΐδης κατατάσσεται στην κατηγορία των αφανών εκείνων μεγάλων πατριωτών, αγνώστων στους πολλούς και γνωστών μόνον σε ορισμένους ειδικούς, ο οποίος με το έργο του και τις πράξεις του θωράκισε τον Ελληνισμό, εξοπλίζοντάς τον με αδιαμφισβήτητα επιστημονικά τεκμήρια, ώστε να αποκρούσει επαρκώς τις προπαγανδιστικές και υστερόβουλες εναντίον του επιθέσεις της εποχής, που είχαν ως στόχο την αλλοίωση της γεωπολιτικής φυσιογνωμίας των Βαλκανίων.

Ο Σύλλογος Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’, η ιστορική συνέχεια του Συλλόγου των εν Θεσσαλονίκη παροικούντων Βλαχολιβαδιτών του Ολύμπου ‘ΟΛΥΜΠΟΣ’ (με τροποποιήσεις του καταστατικού του το 1929 και το 1977), είναι περήφανος για το τέκνο του Λιβαδίου Ολύμπου Κωνσταντίνο Νικολαΐδη. Το όνομα του Ντούλα (Κωνσταντίνου) Νικολαΐδη, ως συνεπούς συνεχιστή των αγώνων του ήρωα Φιλικού Γεωργάκη Ολυμπίου, προστίθεται ως ανεκτίμητο κόσμημα στα άλλα ονόματα των τέκνων του Λιβαδίου Ολύμπου, των αγωνιστών της πατρίδας, της παιδείας και του πολιτισμού. Ο Σύλλογος Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’ είναι περήφανος για όλους τους Λιβαδιώτες, συμπατριώτες και πολλούς από αυτούς μέλη του, όπως την ψυχή του Μακεδονικού Αγώνα ιατρό Δημήτριο Ζάννα, τον υπουργό της κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου μηχανικό Αλέξανδρο Ζάννα, τον μεγάλο διανοούμενο Παύλο Ζάννα, τον πρέσβη Κυβερνίδη, τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης Πέτρο Συνδίκα, τον νυν Πρόεδρο του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα και πρώτο Δήμαρχο Θεσσαλονίκης μετά τη μεταπολίτευση Δημήτρη Ζάννα, τιμηθέντα από την Ακαδημία Αθηνών και την Πολιτεία για την αντιστασιακή του δράση στην Κατοχή μαζί με τον δικηγόρο και Επίτιμο Πρόεδρό μας Γιάννη Τριάρχου, τον φιλόλογο-συγγραφέα και πρώην Διευθυντή του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Κώστα Προκόβα και πολλούς άλλους.

Ο τελευταίος, ο κος Κώστας Προκόβας, συνεχίζοντας την παράδοση των μεγάλων παιδαγωγών, διανοουμένων και συγγραφέων Λιβαδιωτών, που την τίμησε με μοναδικό τρόπο ο Κωνσταντίνος Νικολαΐδης με το λεξικό του το 1909, εκτός των άλλων έργων του, συνέγραψε και το Λεξικό της Κουτσοβλαχικής του Λιβαδίου Ολύμπου (λέξεις, ιστορία, παράδοση και λαϊκός πολιτισμός – παράγωγα, συνώνυμα, ετυμολογία), για να ‘μπορέσει κι αυτός να ανταποδώσει τα τροφεία στην πατρίδα του’, όπως ο ίδιος λέει. Στο θαυμάσιο και ογκωδέστατο (720 σελίδων) αυτό έργο, που δεν είναι ένα απλό ερμηνευτικό λεξικό ή ένα γλωσσάρι, ο συγγραφέας καταθέτει άπειρα λαογραφικά και ιστορικά στοιχεία του τόπου του και της ευρύτερης περιοχής του Ολύμπου, κάνοντας το πόνημα του να αποτελεί ένα γλαφυρότατο αφηγηματικό λογοτέχνημα. Ο συγγραφέας αφιέρωσε το έργο του στους ‘επώνυμους και ανώνυμους ανθρώπους του Λιβαδίου που έζησαν, έδρασαν και κράτησαν με καρτερία και αξιοπρέπεια το ήθος της ορεινής κοινότητάς μας’ και έκανε την εξαιρετική τιμή στον Σύλλογό μας, να του δωρίσει τα δικαιώματα της έκδοσης. Ο Σύλλογός μας το εξέδωσε ιδίοις εξόδοις το 2006 και από τότε κοσμεί τις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες της πόλης μας και της χώρας, όπως και πολλές ιδιωτικές.

Περιποιεί μεγάλη τιμή για τον Σύλλογό μας που ο ρέκτης Πρόξενος της Ελλάδας στο Μοναστήρι κος Μάρκος Τρπολιτάκης μας πρότεινε να καταθέσουμε αυτό το κείμενο αντί προλόγου, στο υπό επανέκδοση “Ετυμολογικόν Λεξικόν της Κουτσοβλαχικής Γλώσσης”, ώστε να τιμήσουμε και εμείς τη μεγάλη πνευματική μορφή του Κωνσταντίνου Νικολαΐδη. Μετά από 100 χρόνια, η επανέκδοση του μνημειώδους έργου του, του πολύτιμου αυτού εργαλείου μελέτης και έρευνας, το οποίο απετέλεσε ένα άρτιο επιστημονικά και ακράδαντα τεκμηριωμένο όπλο άμυνας για τους βλαχόφωνους Έλληνες που έδιναν τότε τον αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, αποτελεί μία εξόχως ευγενή ενέργεια και μία οφειλόμενη απότιση φόρου τιμής και σεβασμού στον συγγραφέα. Η έκδοση αυτή θα μείνει ως παρακαταθήκη στις νέες γενιές, δεδομένου ότι εκτός από ένα πλούσιο απόθεμα λέξεων και νοημάτων μιας γλώσσας που σήμερα συρρικνώνεται συνεχώς με δραματικό τρόπο, μεταφέρει και την ατμόσφαιρα της ταραγμένης εκείνης εποχής. Μιάς εποχής, με τα Βαλκάνια να είναι ένα κουβάρι εθνοτήτων, μετακινούμενων ως πιόνια σε μια σκακιέρα, πάνω στην οποία παίζονταν και παίζονται ακόμη και σήμερα παιγνίδια χωρίς κανόνες, γεμάτα ψευδομεγαλοϊδεατισμούς, ανιστόρητα ιδεολογήματα, κυνικές στρεβλώσεις και παραχαράξεις της ιστορικής αλήθειας και όπου (κατά τη ρήση του Τσώρτσιλ) παράγεται περισσότερη ιστορία από όση αυτός ο πολυτάραχος τόπος μπορεί να καταναλώνει.

Ίσως αυτή η έκδοση και τα νοήματά της που βρίσκονται μέσα και κάτω από τις λέξεις της, αποτελέσουν ένα καμπανάκι αφύπνισής από την ιστορική μας ραστώνη, την δημοκρατική μας τεμπελιά, την συνειδησιακή μας αγρανάπαυση και την πατριωτική μας σκουριά, στις οποίες έχουμε πολλοί από εμάς περιπέσει.

Καλό θα είναι λοιπόν, να γρηγορούμε όλοι μας, ο καθένας με τα μέσα που διαθέτει, ώστε την ιστορία και τα νοήματά της που την έγραψαν οι πρόγονοί μας και την γράφουμε και εμείς, να μην επιτρέψουμε να μας την διηγούνται, πλαστογραφημένη, άλλοι.

Χαιρετίζουμε λοιπόν την θαυμάσια αυτή ιδέα της επανέκδοσης του λεξικού Νικολαΐδη και συγχαίρουμε τους πρωτεργάτες της, τις ελληνικές προξενικές αρχές και τον κο Γιώργο Κωστίκα, καλό φίλο και πατριώτη,

Εκ μέρους του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης, το Διοικητικό του Συμβούλιο

Γιώργος Συνεφάκης Πρόεδρος, Διονύσης Κοκκινοπλίτης Α/πρόεδρος, Άσπα Καραβίδα Γενική Γραμματέας, Κώστας Μουσένας Ταμίας, Ελένη Φουρκιώτη, Μίμης Τζημάλας, Φρόσω Χρυσικού-Ντάμπου